Авторлық құқық мақсатына, маңыздылығына және білдіру тәсіліне қарамастан шығармашылық қызметтің нәтижесі болып табылатын ғылым, әдебиет және өнер туындыларына қолданылады. ЭЕМ арналған бағдарламалар шығармаларға теңестіріліп, авторлық құқық объектілеріне айналады.

Авторлық құқық объектілері объективті түрде көрсетілген сәттен бастап пайда болады және дәл осы сәттен бастап автор жасалған туындыға айрықша құқыққа ие болады. Айрықша құқық авторға туындыны заңнамада белгіленген мерзім ішінде өз қалауы бойынша кез келген тәсілмен пайдалануға мүмкіндік береді. Автордың құқықтарын сот тәртібімен қорғау үшін мемлекеттік тіркеу талап етілмейді, алайда ұсынылады.

Ресми құжаттар, мемлекеттік рәміздер мен таңбалар, халық шығармашылығы туындылары, сондай-ақ ақпараттық сипаттағы оқиғалар мен фактілер туралы хабарламалар авторлық құқық объектілері болып табылмайды.

Авторлық құқықтың бастапқы субъектілері – шығармашылық еңбектерімен туындылар жасайтын авторлары болып табылады.

Автордың жасалған туындыға құқығын екі санатқа бөлуге болады: мүліктік және мүліктік емес.

Мүліктік құқықтар нормативтік құқықтық актілерде анықталған туындыларды пайдалану тәсілдерінің тізімін қамтиды. Бұл тізім толық емес және ғылым мен техниканың дамуына қарай толықтырылады. Автордың мүліктік құқықтарына, мысалы, жаңғырту құқығы, тарату құқығы, эфирге және кабельге жіберу құқығы, қайта өңдеу құқығы және басқалары жатады.

Автор сонымен қатар туындыға бірқатар мүліктік емес құқықтарға ие, соның ішінде:

– Авторлық құқық – өзін шығарманың авторы ретінде сәйкестендіру мүмкіндігі;

– Атауды көрсету құқығы – оның аты туындының даналарында және оны кез-келген жария пайдалану кезінде көрсетілуін талап ету құқығы. Автор өзінің шын есімінің орнына лақап атты қолдана алады немесе атын көрсетуден бас тарта алады;

– Туындыны бұрмаланудан, бұрмалаушылықтан және басқа да өзгерістерден қорғау құқығы;

– Туындыға қол жетімділікті тұлғалардың кең ауқымына ашу құқығы.

Мүліктік емес құқықтар иеліктен шығарылмайды және мүліктік құқықтардан айырмашылығы басқа тұлғаларға берілмейді. Туындыға мүліктік құқықтар автордың өмірінде және ол қайтыс болғаннан кейін 70 жылға дейін сақталады, содан кейін туынды қоғамдық игілікке өтеді. Бұл жағдайда кез-келген тұлға автордың авторлық құқығын, аты-жөнін және беделін сақтай отырып, туындыны авторлық сыйақы төлемей-ақ еркін пайдалана алады.

Мүліктік құқықтарды беру авторлық құқықты толық немесе ішінара иеліктен шығару туралы шарттар, сондай-ақ айрықша немесе айрықша емес құқықтарды иеліктен шығару туралы шарттар болуы мүмкін азаматтық-құқықтық шарттар негізінде жүзеге асырылуы мүмкін. Осы шарттардың әрқайсысы берілген құқықтардың көлемімен ерекшеленеді.

Мүліктік құқықтар еңбек шарттары, тапсырыс шарттары негізінде, сондай-ақ мұрагерлік және құқықтық мирасқорлық арқылы берілуі мүмкін.

Қазақстан авторлық құқықты қорғаудың халықаралық жүйесінің, оның ішінде 1886 жылғы әдеби және көркем шығармаларды қорғау туралы Берн конвенциясының және 1952 жылғы Авторлық құқық туралы Дүниежүзілік Конвенцияның қатысушысы болып табылады. Қазақстан Республикасында Қазақстанда немесе осы конвенцияларға қатысушы елде жарияланған туындылардың авторлары болып табылатын азаматтарға және тұрақты тұратын тұлғаларға ұлттық күзет режимі беріледі.

Сабақтас құқықтар авторлық құқық объектілерін пайдалануға байланысты туындайтындықтан, авторлық құқықпен тығыз байланысты. Сабақтас құқықтардың объектілері эфирлік және кабельдік хабар тарату ұйымдарының фонограммалары, орындалуы (қойылуы) және берілуі болып табылады. Бұл объектілер техникалық құралдар арқылы эфирге немесе кабель арқылы берілетін дыбыстық және бейнелеу сигналдарын қамтиды. Авторлық құқық сияқты, сабақтас құқықтардың пайда болуы және жүзеге асырылуы үшін оларды тіркеу талап етілмейді.

Сабақтас құқықтардың субъектілері орындаушылар, фонограмма жасаушылар және эфирлік және кабельдік хабар тарату ұйымдары болып табылады.

Сабақтас құқықтар объектілерінің құқық иеленушілерінің мүліктік құқықтарына, ал туындыларды орындайтын орындаушылардың жеке мүліктік емес құқықтарына ие болады.

Сабақтас құқықтар объектілеріне мүліктік құқықтар құқықтарды толық немесе ішінара беру туралы шарт негізінде, сондай-ақ айрықша немесе айрықша емес құқықтарды беру туралы шарт (бұл шарттар лицензиялық деп аталады) бойынша берілуі мүмкін.

Сабақтас құқықтар объектілеріне мүліктік құқықтар бірінші орындалған сәттен бастап (орындау үшін), бірінші жарияланғаннан кейін (фонограммалар үшін) немесе бірінші эфирге немесе кабель арқылы берілгеннен кейін (эфирлік және кабельдік хабар тарату ұйымдарын беру үшін) 70 жыл бойы қолданылады. Орындаушылардың жеке мүліктік емес құқықтары мерзімсіз қорғалады.

Эфирлік немесе кабельдік хабар тарату ұйымдарын орындауға, қоюға, фонограммаға немесе беруге сабақтас құқықтардың қолданылу мерзімі аяқталған кезде, бұл объектілер қоғамдық игілікке өтеді.

Қазақстан Республикасы Дүниежүзілік зияткерлік меншік ұйымының (ДЗМҰ шарты) басқа уағдаласушы мемлекеттердің азаматтары болып табылатын орындаушылар мен фонограмма өндірушілерді қорғауға қатысты шартын орындау бойынша міндеттемелерді өзіне алды. ДЗМҰ шартына сәйкес осындай азаматтарды қорғау айрықша құқықтар мен сыйақы алу құқықтары бөлігінде өз азаматтарымен бірдей шарттарда берілуге тиіс.

Авторлық құқық және сабақтас құқықтар объектілеріне құқықтарды тіркеу міндетті емес болғанымен, бұл міндетті түрде ұсынылады. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар объектісін тіркеу туралы куәлік объектінің түпнұсқалығын және құрылған күнін, объектінің объектілерді тіркеу жөніндегі уәкілетті органда сақталуын, сондай-ақ объектінің құқық иеленуін растайды.

Авторлық құқық объектілеріне және сабақтас құқықтарға құқықтарды тіркеу туралы куәліктің болуы құқық бұзушылармен күресті жеңілдетеді және авторлық құқық объектілері мен сабақтас құқықтарды коммерциялық пайдалану кезінде қажет болатын объектіні бағалауда маңызды рөл атқарады.

Авторлық құқық объектілерін және сабақтас құқықтарды коммерциялық пайдалану тек мүліктік құқықтарды беруде ғана емес, сонымен қатар объектілерді акциялар шығаруды, компанияның жарғылық капиталына салымды қамтамасыз ету немесе несие алу кезінде объектілерді кепіл ретінде пайдалануда да көрінуі мүмкін.